شوراهای ملی-اتنیکی در جمهوری شورایی

جمهوری شورایی و مسئله‌ی شوراهای ملی-اتنیکی: الگویی برای برابری، خودگردانی و وحدت چندملیتی

در پاسخ به سرکوب تاریخی اقوام و تنوع زبانی-فرهنگی در ایران، ما بر این باوریم که حل ریشه‌ای مسئله‌ی ملی تنها در چارچوب گذار به جمهوری شورایی چندملیتی ممکن است؛ نظامی که در آن شوراهای ملی-اتنیکی، از پایین و به‌واسطه‌ی سازمان‌یابی توده‌ای، حق خودمختاری، آموزش به زبان مادری، و اداره‌ی امور محلی خود را اعمال می‌کنند. در این ساختار، وحدت ملی نه از طریق سرکوب تفاوت‌ها، بلکه با تکیه بر برابری و مشارکت افقی شوراها حاصل می‌شود. ما خواهان به‌رسمیت‌شناختن شوراهای ملی-اتنیکی به‌مثابه نهادهای مشروع خودگردانی مردمی در پیوند با شوراهای طبقاتی و عمومی هستیم.

*****

در چشم‌انداز یک جامعه‌ی نوین مبتنی بر اداره‌ی شورایی، مسئله‌ی ملی و حقوق اقوام ساکن در جغرافیای ایران جایگاه برجسته‌ای دارد. تاریخ معاصر ایران، آکنده از سرکوب زبان‌ها، فرهنگ‌ها و هویت‌های ملی گوناگون، نشان می‌دهد که الگوی دولت-ملت متمرکز، هرگز نتوانسته است پاسخ‌گوی تنوع تاریخی و فرهنگی این سرزمین باشد.[1] از این‌رو، ما بر این باوریم که تنها در چارچوب یک جمهوری شورایی چندملیتی، می‌توان به رهایی از ستم ملی و تحقق هم‌زمان برابری و همبستگی اجتماعی دست یافت.

۱. شوراهای ملی-اتنیکی: ساختاری برای خودگردانی و مشارکت توده‌ای

ساختار شورایی، که بر پایه‌ی دموکراسی مستقیم، سازمان‌یابی از پایین، و مشارکت طبقاتی و اجتماعی توده‌ها استوار است، این ظرفیت را دارد که در قالب «شوراهای ملی-اتنیکی» بسط یابد؛ شوراهایی که متشکل از نمایندگان منتخب اقوام، زبان‌ها، و فرهنگ‌های ساکن در هر منطقه‌اند و مسئولیت امور فرهنگی، آموزشی، زبانی و بخشی از مدیریت سیاسی محلی را بر عهده دارند.[2]

۲. حقوق ملی در چارچوب وحدت شورایی

جمهوری شورایی، برخلاف دولت‌های متمرکز تک‌ملیتی، نه‌تنها حق آموزش به زبان مادری و خودگردانی فرهنگی-سیاسی را به‌رسمیت می‌شناسد، بلکه آن را مبنای همبستگی سوسیالیستی بین‌الاقوامی قرار می‌دهد. در این الگو، وحدت ملی از دل برابری سیاسی و احترام به تفاوت‌ها برمی‌خیزد، نه از مسیر سرکوب یا یک‌دست‌سازی فرهنگی. شوراهای ملی، در پیوند با شوراهای محلی و طبقاتی، شکل‌های گوناگون زیست‌جمعی را درون یک ساختار افقی و فدراتیو سازمان می‌دهند.

۳. ملاحظات راهبردی: خودمختاری، نه تجزیه‌طلبی

برای آن‌که شوراهای ملی به ابزار تجزیه‌طلبی یا احیای ناسیونالیسم بورژوایی بدل نشوند، باید همواره در دل پروژه‌ی سوسیالیستی شورایی و با پیوند زنده با جنبش‌های کارگری، زنان، جوانان و دیگر طبقات فرودست معنا بیابند.[3] شوراهای ملی، اگر بخشی از کل ساختار شوراییِ هم‌بسته باشند، نه‌تنها تهدیدی برای وحدت اجتماعی نیستند، بلکه پیش‌شرط حفظ آن‌اند.

۴. مطالبات فوری شوراهای ملی-اتنیکی

در مسیر شکل‌گیری جمهوری شورایی، شوراهای ملی باید مطالبات زیر را در دستور کار خود قرار دهند:

1. حق آموزش عمومی به زبان مادری و حق ترجمه رسمی همه‌ی اسناد دولتی به زبان‌های منطقه‌ای؛
2. خودگردانی محلی با مشارکت دموکراتیک در اداره‌ی آموزش، فرهنگ، رسانه و منابع طبیعی؛
3. به‌رسمیت‌شناختن هویت‌های ترکیبی و حق شهروندی برابر برای همگان، فارغ از قومیت؛
4. حذف هرگونه تبعیض قومی از قانون اساسی آتی جمهوری شورایی.

۵. چشم‌انداز راهبردی: از شوراهای ملی تا فدراسیون شورایی چندملیتی

هدف نهایی، ایجاد فدراسیونی از شوراهای شوراییِ طبقاتی، محلی و ملی است که در آن، هیچ نهاد متمرکزی بر سایرین سلطه نداشته باشد. شوراهای ملی می‌توانند به‌مثابه بُعد فرهنگی-زبانی ساختار دموکراتیک شورایی، ضامن حفظ تنوع و تعمیق مشارکت مردمی در سطح منطقه‌ای، سراسری و بین‌المللی باشند. وحدت شوراییِ اقوام ساکن ایران می‌تواند الگویی برای وحدت فراملی کارگران و فرودستان خاورمیانه و فراتر از آن نیز باشد.

پانویس‌ها:

[1] Luxemburg, R. (1908). The National Question and Autonomy.

نقد کلاسیک لوکزامبورگ بر ایده‌ی دولت-ملت و مسئله‌ی ملی در سوسیالیسم.

[2] Pannekoek, A. (1940). Workers’ Councils.

درباره‌ی سازمان‌یابی افقی و نقش شوراها در مدیریت اجتماعی، به‌ویژه در نسبت با تنوع قومی و فرهنگی.

[3] Mattick, P. (1970). Nationalism and the Working Class.

تحلیل ریشه‌ای از نقش ناسیونالیسم در خدمت طبقات حاکم و خطرات آن برای همبستگی طبقاتی.

پیوست: پرسش‌های انتقادی برای بحث در محافل شورایی

1. چگونه می‌توان هم‌زمان از حق خودمختاری دفاع کرد و از تجزیه‌طلبی پرهیز نمود؟
2. شوراهای ملی چگونه می‌توانند از بازتولید نابرابری جنسیتی یا طبقاتی درون خود جلوگیری کنند؟
3. در مناطقی با تنوع قومی-زبانی در هم‌تنیده، چگونه می‌توان شکل‌گیری شوراهای ملی را دموکراتیک سامان داد؟
4. نقش زبان رسمی و سیاست‌های چندزبانه در جمهوری شورایی چیست؟

گرایش کمونیسم شورایی

20/07/2025 برابر 29/04/1404